Η απολογία ενός βιβλίου εκλαϊκευμένης επιστήμης

 Οι εκλαϊκεύσεις εμφανίσθηκαν γιατί τις ζήτησαν εκατομμύρια φωνές. Η ανθρώπινη γνώση έγινε δυσπρόσιτα πλατιά. Κάθε επιστήμη γέννησε δεκάδες νέες επιστήμες, κάθε μια τους πιο λεπτομερειακή από την άλλη. 

Το τηλεσκόπιο ανακάλυψε αστέρια και συστήματα, που το ανθρώπινο μυαλό δεν μπορεί ούτε να μετρήσει, ούτε να ονομάσει. 

Η Γεωλογία άρχισε να μιλά με εκατομμύρια χρόνια, ενώ πρώτα οι άνθρωποι δεν μιλούσαν παρά με χιλιάδες χρόνια. 

Η Φυσική βρήκε ένα σύμπαν μέσα στο άτομο και η Βιολογία ένα μικρόκοσμο μέσα στο κύτταρο. 

Η Φυσιολογία ανακάλυψε ένα ανεξάντλητο μυστήριο μέσα σε κάθε όργανο και η Ψυχολογία μέσα σε κάθε όνειρο. 

Η Ανθρωπολογία αναστήλωσε την ανυποψίαστη προϊστορία του ανθρώπου. Η Αρχαιολογία ξέσκαψε τις θαμμένες πολιτείες και τα ξεχασμένα κράτη. 

Η Ιστορία απόδειξε κάθε ιστορία ξεχασμένη. Οι εφευρέσεις έκαναν περίπλοκη τη ζωή και τον πόλεμο και οι κοινωνικές ιδεολογίες έχουν ανατρέψει τις κυβερνήσεις και πυρπόλησαν τον κόσμο. 

Αυτή η ίδια η Φιλοσοφία, που κάποτε καλούσε όλες τις επιστήμες να τη βοηθήσουν στη σύνθεση μιας ενιαίας εικόνας του κόσμου και σε μια ελκυστική απεικόνιση του καλού, βρήκε ότι η αποστολή της για τον συντονισμό των γνώσεων ήταν πάρα πολύ μεγάλη για το θάρρος της. 

Έτσι έφυγε μακριά από όλα αυτά τα μέτωπα της αλήθειας, έκρυψε τον εαυτό της σε απόμερους και στενούς δρόμους και ασφαλίσθηκε εκεί, φοβισμένη από τις εκβάσεις και τις ευθύνες της ζωής. 

Η ανθρώπινη γνώση έγινε πολύ μεγάλη για το ανθρώπινο μυαλό.

Ότι απόμεινε ήταν ο ειδικός της επιστήμης, που γνώριζε "πάρα πολλά για κάτι πολύ περιορισμένο" και ο φιλοσοφικός στοχαστής που γνώριζε "πάρα πολύ λίγα για τα πολλά πράγματα". 

Ο ειδικός φόρεσε παρωπίδες, για να αποκλείσει από την όρασή του όλο τον κόσμο, εκτός από ένα ελάχιστο σημείο που μέσα του έχωσε τη μύτη του. Η προοπτική χάθηκε. Τα γεγονότα έχουν αντικαταστήσει τη νόηση και η γνώση, σπασμένη σε χίλια ξεχωριστά κομματάκια, δεν μπορούσε πια να γεννήσει τη σοφία. 

Κάθε επιστήμη και κάθε κλάδος της φιλοσοφίας έχει αναπτύξει για αποκλειστική της χρήση μια ακατανόητη τεχνική ορολογία. Και καθώς οι ειδικοί αυτοί άνθρωποι μάθαιναν όλο και περισσότερα πράγματα για τον κόσμο, έβρισκαν τον εαυτό τους όλο και λιγότερο ικανό να μεταβιβάσει στους μορφωμένους ανθρώπους τι ήταν αυτό που είχαν γνωρίσει. Το χάσμα ανάμεσα στη ζωή και τη γνώση όλο και μεγάλωνε. 

Μέσα σε μια χωρίς προηγούμενο ανάπτυξη της γνώσης άνθιζε η λαϊκή αμάθεια και εξέλεγε τους εκπροσώπους της για να κυβερνήσουν. Μέσα σε μια εποχή που γνωρίζει την χωρίς προηγούμενο ανάπτυξη και επιβολή των επιστημών, νέες θρησκείες γεννιούνται κάθε μέρα και αρχαίες προλήψεις ξανά αποκτούσαν το έδαφος που είχαν χάσει. 

Ο άνθρωπος βρέθηκε αναγκασμένος να διαλέξει ανάμεσα στο επιστημονικό ιερατείο, που μιλούσε μια ακατανόητη και απαισιόδοξη γλώσσα και το θεολογικό ιερατείο, που μουρμούριζε απίστευτες ελπίδες.

Μέσα σε αυτή την κατάσταση το καθήκον του δασκάλου είναι καθαρό. Πρέπει να μεσολαβήσει ανάμεσα στον ειδικό και στο λαό. 

Όπως οι ειδικοί γνώρισαν τη φύση, πρέπει και αυτός να μάθει τη γλώσσα των ειδικών, για να μπορέσει να γκρεμίσει τους φραγμούς που χώριζαν τη γνώση από την ανάγκη του κόσμου να την αφομοιώσει.

Πρέπει να βρει παλιούς ή νέους τρόπους που να μπορούν όλοι να καταλάβουν και να εκφράζουν με αυτούς τις νέες αλήθειες.

Οι εκλαϊκεύσεις δεν είναι κάτι καινούριο. Οι πρώτες προσπάθειες για την εκλαϊκευση της γνώσης είναι οι Διάλογοι του Πλάτωνα. Είναι γνωστό ότι ο Πλάτωνας έγραψε δύο σειρές έργων- τη μία σε τεχνικούς όρους για τους μαθητές της Ακαδημίας του και την άλλη που αποτελεί τη σειρά των λαϊκών διαλόγων που σκοπό είχαν να ελκύσουν τον απλό εγγράμματο Αθηναίο στη γλυκιά απόλαυση της φιλοσοφίας. 

Ο Πλάτωνας δε νόμιζε ότι προσβάλλει και μειώνει τη φιλοσοφία μεταμορφώνοντας την  σε μια φιλολογία δραματικά πραγματωμένη και ωραιοποιημένη από το ύφος. Ούτε ακόμα πως μειωνόταν η αξία της αν εκφραζόταν σε μια νοητή γλώσσα και καταπιανόταν με τα ζωντανά προβλήματα της ηθικής και του κράτους. Η ειρωνεία όμως της ιστορίας έκανε να χαθούν τα τεχνικά του αυτά έργα και να διασωθούν μόνο τα εκλαϊκευτικά , που του έδωσαν όλη τη φήμη που απόκτησε. 

Για  την σύγχρονη εποχή πάντως, η σταδιοδρομία των εκλαϊκεύσεων αρχίζει με τον H.G.Wells. Οι ιστορικοί δεν ήξεραν τι να κάνουν με την Παγκόσμια Ιστορία του. Είχε μια εκπληκτικά μεγάλη επίδραση πάνω στο μυαλό των ανθρώπων. Το δημοσιογραφικό δαιμόνιο του Wells σύνδεσε το βιβλίο  του με το κίνημα για τη διεθνή ειρήνη και το πρόσφερε σαν μια σημαντική συμβολή στην πάλη μεταξύ μόρφωσης και καταστροφής. 

Κανένας δεν ήθελε την καταστροφή και έτσι όλοι αγόρασαν το βιβλίο του. Η Ιστορία του έγινε κτήμα του λαού. 

"Όλοι μας είμαστε ελλιπείς δάσκαλοι, αλλά θα πρέπει να συγχωρηθούμε, αν έχουμε προάγει έστω και λίγο την εκλαϊκευση της επιστήμης μας και προσπαθήσαμε να κάνουμε ότι καλύτερο. Απαγγείλαμε τον πρόλογο και αποσυρόμαστε. 'Έπειτα από εμάς θα ανέβουν πάνω στην σκηνή οι ικανότεροι. "

Will Durant

Από τον πρόλογο του βιβλίου του "Οι μεγάλοι φιλόσοφοι" , όταν κριτικοί και επιστήμονες παραπονέθηκαν για το βιαστικό γράψιμο τέτοιων εκλαϊκευμένων βιβλίων. Ο ίδιος παραδέχτηκε τις ελλείψεις του βιβλίου, αλλά και την ολοκληρωτική παράλειψη της σχολαστικής φιλοσοφίας και υποστήριξε ότι δεν εξαπάτησε τους αναγνώστες του ότι μπορούν να γίνουν φιλόσοφοι μέσα σε μια νύχτα. 

Μετά την έκδοση του βιβλίου αυτού αυξήθηκαν κατά 200% οι αγορές βιβλίων κλασσικών φιλοσόφων.